ناهنجاری دندان ها و اجزای مرتبط با آن از جمله فک ها یکی از مشکلاتی است که برخی افراد به آن مبتلا هستند.
بهم ریختگی، شلوغی و نامرتب بودن دندان ها باعث ایجاد ظاهری ناخوشایند شده و تمیز کردن دندان ها را نیز مشکل می سازد و این نوع دندان ها بیشتر دچار پوسیدگی می شوند.
یکی از روش های درمانی برای رفع نامرتبی دندان ها روش ارتودنسی است. این روش به سه نوع ارتودنسی ثابت، ارتودنسی متحرک و ارتودنسی نامرئی تقسیم بندی می شود.
ارتودنسی متحرک چیست؟
یکی از روش های ارتودنسی که برای رفع ناهنجاری های دندان و فک و زیبایی ظاهری انجام می شود، ارتودنسی متحرک است.
در این روش دستگاه به دندان نمی چسبد و بیمار قادر است آن را از دهان خود خارج کند و محدودیت های کاربردی ارتودنسی ثابت را ندارد و قابلیت رعایت بهداشت دهان و دندان در آن بیشتر است به همین دلیل طرفداران بیشتری دارد.
ارتودنسی متحرک برای هر دو فکر بالا و پایین قابل استفاده است و اثر بخشی آن تا حد زیادی به میزان همکاری بیمار و متخصص ارتودنسی دارد.
دستگاه ارتودنسی متحرک متشکل از یک صفحه پلاستیکی همراه با سیم است که فشار ملایمی به دندان وارد می کند.
این روش نسبت به ارتودنسی ثابت طول درمان کوتاه تری دارد و برای رفع بهم ریختگی جزیی دندان ها، ایجاد نظم دهی در رویش، قرارگیری دندان ها و هدایت رشد فک (ارتوپدی فک) در دوران کودکی و نوجوانی بکار می رود.
در هر حالت تشخیص نوع ارتودنسی مناسب برای بیمار بر عهده متخصص ارتودنسی است.
انواع ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک کاربردهای متعددی دارد و در موارد مختلف به کار گرفته می شود. به همین دلیل انواع مختلفی از دستگاه های متحرک ارتودنسی وجود دارد که هر یک کارآیی خاص خود را داشته و با کمک آن ها می توان ناهنجاری های متفاوت فک و دندان ها را درمان کرد.
دندانپزشک با توجه به شرایط دهان و دندان بیمار یکی از انواع ارتودنسی متحرک را تجویز می کند که در ادامه به شرح آن ها خواهیم پرداخت.
1. الاینر یا اینویزیلاین ها (پلاک های شفاف ارتودنسی)
اینویزیلاین ها که به آن دستگاه ارتودنسی نامرئی نیز گفته می شود شامل یک سری صفحه پلاستیکی شفاف و بی رنگ است که به طور سفارشی برای دندان های هر شخص و بر اساس قالب تهیه شده از دندان، ساخته می شود.
این پلاک بعد از قرار گرفتن روی دندان به راحتی قابل تشخیص و مشاهده نیست و دندان ها را به آرامی به سمت جایگاه اصلی شان هدایت می کند.
هر اینویزیلاین دندان ها را به مقدار جزئی اصلاح می کند و بعد از دو هفته استفاده باید تعویض شود و اینویزیلاین بعدی مورد استفاده قرار گیرد. فرد مجاز است پلاک شفاف ارتودنسی را تنها برای خوردن، آشامیدن، مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان از دهان خارج کند.
الاینر می تواند ناهنجاری هایی مانند وجود فاصله بین دندان ها، کج بودن و یا روی هم خوابیدن دندان ها، عقب یا جلو بودن آن ها و برخی مشکلات جزئی دیگر را رفع کند.
2. وسیع کننده کام یا پالاتال اکپسندر
پالاتال اکپسندر یا وسیع کننده کام نوعی ارتودنسی متحرک است که با وسیع کردن فک بالا فضای بیشتری برای قرار گیری دندان ها ایجاد می کند.
این نوع ارتودنسی برای افرادی کاربرد دارد که به دلیل کوچک بودن فک احتمال کج شدن یا ازدحام و شلوغی دندان ها برای آن ها وجود دارد. وسیع کننده کام بعد از رسیدن به نتیجه دلخواه در جای خود باقی می ماند تا استخوان فک تثبیت شود.
بسته به اینکه فک چقدر باید وسیع شود فرد باید 3 تا 6 ماه این دستگاه را در دهان خود قرار دهد. این دستگاه ارتودنسی متحرک معمولا در اوایل کودکی و به منظور پیشگیری و اصلاح اولیه کاربرد دارند.
3. هدگیر ارتودنسی یا پلاک فانکشنال
هدگیر ارتودنسی یکی از انواع ارتودنسی متحرک است که به اصلاح اختلاف رشد در فک کودک کمک می کند. کابرد اصلی این دستگاه اصلاح اوربایت شدید است. یعنی زمانی که فک پایین بیمار عقب یا فک بالا جلو باشد.
هدگیر با اعمال فشار روی فک و دندان های بالایی باعث می شود دندان ها به سمت جایگاه مناسب خود حرکت کنند.
مدت زمان استفاده از هدگیر به شدت مشکل بستگی دارد. شرط موفقیت پلاک فانکشنال استفاده مداوم و پیروی از دستورالعمل دندانپزشک متخصص است. هدگیر نباید در زمان ورزش، غذا خوردن و مسواک زدن مورد استفاده قرار گیرد.
4. پلاک متحرک با فنر Z (بریس زد اسپرینگ)
بریس زد اسپرینگ دارای یک قسمت Z مانند و اجزای نگهدارنده است که هنگام قرار گیری در دهان کاملا پنهان و غیر قابل مشاهده می شود.
برای عقب کشیدن دندان هایی که بیش از حد جلو هستند و منظم کردن یک یا چند دندان قدامی که عقب قرار دارند از این نوع پلاک متحرک استفاده می شود.
5. فضا نگهدار یا اسپیس مینتینر
فضا نگهدار نوعی ارتودنسی متحرک با کاربرد پیشگیری است. زمانی که دندان شیری کودک زودتر از موعد می افتد برای پیشگیری از کج شدن سایر دندان ها و رشد دندان دائمی بدون مشکل و در موقعیت صحیح از اسپیس مینتینر استفاده می شود.
6. ریتینر یا پلاک نگهدارنده
بعد از اتمام درمان ارتودنسی و رفع ناهنجاری ها و قرار گرفتن دندان ها در جایگاه درست خود، بیمار باید تا مدتی از ریتینر استفاده نماید. زیرا بعد از خارج کردن دستگاه ارتودنسی از دهان، احتمال جابجایی دندان ها و قرار گرفتن آن ها در موقعیت قبلی وجود دارد.
استفاده از پلاک نگهدارنده کمک می کند تا دندان ها در جای جدید و اصلی خود تثبیت شده و حرکت نکنند. مدت زمان استفاده از ریتینر را متخصص ارتودنسی مشخص می کند.
ریتینرها ممکن است ثابت یا متحرک باشند. دو نمونه پلاک نگهدارنده وجود دارد که در دسته ارتودنسی متحرک قرار می گیرند:
-
نگهدارنده هاولی
یکی از انواع ارتودنسی متحرک، بریس هاولی (HAWLEY) نام دارد که دارای یک قوس لبی و چند جزء نگهدارنده است. این بریس بعد از پلاک شفاف مهمترین نوع ارتودنسی متحرک به شمار می رود که به عنوان نگهدارنده برای دندان های فوقانب نیز کاربرد دارد.
این بریس برای افرادی تجویز می شود که دندان های فک بالایی نسبت به دندان های فک پایین بیش از حد جلو باشند.
قسمت قوس دار دستگاه روی دندان های جلویی قرار گرفته و آن ها را به سمت داخل هدایت می کند. قسمت پشت دستگاه (کلاسپ) به دندان های عقب قلاب شده و بریس را نگه می دارد تا با اعمال فشار به دندان های جلویی آن ها را در ردیف خود قرار دهد.
-
نگهدارنده شفاف
این نگهدارنده بسیار شبیه به الاینر است. تنها تفاوت آن ها در این است که نگهدارنده متحرک تنها یک عدد است و باید در مدتی که دندانپزشک تشخیص می دهد در دهان قرار گیرد.
در حالی که در طول درمان چندین الاینر برای بیمار ساخته می شود که هر دو هفته یکبار باید آن را تعویض کرده و الاینر جدید را مورد استفاده قرار دهد.
کاربردهای ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک همانند ارتودنسی ثابت برای اصلاح و درمان ناهنجاری های فک و دندان ها مورد استفاده قرار می گیرد. با این تفاوت که ارتودنسی متحرک تنها قادر است ناهنجاری ها و مشکلات خفیف و جرئی را درمان نماید.
از این رو از جمله مهمترین و رایج ترین کاربردهای ارتودنسی محرک می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- صاف کردن تاج دندان یا جلو بدن دندان ها و فک
- رفع کجی و نامرتبی های افقی دندان ها
- استفاده به عنوان نگهدارنده و تثبیت دندان ها در موقعیت صحیح بعد از موفقیت و اتمام درمان ارتودنسی در همه سنین
- اصلاح و درمان مشکلات و اختلال در رشد فکی و اسکلتی کودکان و نوجوانان
- رفع مشکلات و نامنظمی جزئی دندان ها
- گسترش فضای سقف دهان برای درمان بی نظمی دندان ها به دلیل کوچک بودن فک
ارتودنسی متحرک را در چه مواردی نمی توان به کار برد؟
برخی ناهنجاری ها و مشکلات فک و دندان ها را نمی توان توسط ارتودنسی متحرک درمان کرد. این ناهنجاری ها شامل موارد زیر است:
- دندان های بسیار به هم فشرده
- نیاز به چرخش چندگانه دندان ها
- نامرتب بودن دندان های فک پایین
- وجود ناهنجاری های شدید فک مانند کراس بایت و اپن بایت
- نیاز به تکان دادن بدنه دندان ها
مراحل ارتودنسی متحرک
مراحل درمان ارتودنسی متحرک از زمان اولین مراجعه فرد به مطب متخصص ارتودنسی آغاز می شود و شامل مراحل زیر است:
1- مراجعه به کلینیک دندانپزشکی و معاینه دندان ها
در اولین جلسه مراجعه بیمار، ارتودنتیست با معاینه و بررسی شرایط دندان ها تشخیص می دهد که آیا ارتودنسی متحرک می تواند وضعیت دندان ها را بهبود بخشیده و ناهنجاری ها و مشکلات دندان ها و فک را درمان کند یا خیر!
در صورت مناسب بودن ارتودنسی متحرک برای بیمار، وضعیت پوسیدگی دندان ها و بیماری های لثه مورد بررسی قرار می گیرد تا در صورت وجود مشکل ابتدا آن ها درمان شوند.
2- قالب گیری و ساخت دستگاه ارتودنسی متحرک
در این مرحله قالبی از دندان های بیمار تهیه شده و برای ساخت دستگاه ارتودنسی به لابراتوار فرستاده می شود. قالب اختصاصی هر بیمار بر اساس قالب دندان در لابراتوار تهیه خواهد شد.
3- مراجعه به متخصص ارتودنسی برای تست مناسب بودن و آموزش نصب دستگاه ارتودنسی
پس از آماده شدن پلاک ارتودنسی متحرک ارتودنتیست آن را در دهان بیمار تست کرده و برنامه درمانی شامل زمان، نحوه استفاده و سایر نکات را برای او شرح می دهد.
4- مراجعه منظم به دندانپزشک و پیگیری درمان
تا زمانی که دندانپزشک تشخیص دهد درمان ارتودنسی پایان یافته و مشکلات بیمار رفع شده است، فرد باید مطابق با دستورالعمل دستگاه ارتودنسی را مورداستفاده قرار دهد و به طور مرتب برای بررسی وضعیت دندا های خود به دندانپزشک مراجعه نماید. نتیجه مطلوب درمان ارتودنسی متحرک مشروط به همکاری خوب بیمار است.
طول درمان ارتودنسی متحرک
با توجه به محدودیت هایی که ارتودنسی برای افراد ایجاد می کند اغلب این سوال پیش می آید که طول دوره درمان ارتودنسی متحرک چه مدت است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که طول دوره درمان به عوامل متعددی از جمله سن بیمار، جنسیت بیمار، میزان بی نظمی و به هم ریختگی دندان ها، نحوه هدایت و رشد استخوان فک، میزان پیشرفت درمان مورد نظر پس از اقدامات اولیه دارد و حدود 6 ماه تا یک سال تخمین زده می شود.
البته در موارد پیچیده و ویژه این زمان ممکن است بیش از یک سال نیز طول بکشد.
مدت زمان دقیق تر این روش را متخصص ارتودنسی در نخستین جلسه ویزیت بیمار به او خواهد گفت.
طول دوره درمان ارتودنسی متحرک کمتر از ارتودنسی ثابت است و در برخی موارد برای ثابت ماندن دندان های بیماری که ارتودنسی ثابت را با موفقیت گذرانده است توصیه می شود.
بهترین سن برای ارتودنسی متحرک
پارامتر سن در کسب موفقیت و رضایت و همچنین طول دوره درمان ارتودنسی متحرک تاثیر بسزایی دارد.
تحقیقات مختلف نشان داده اند که نتایج حاصل از ارتودنسی متحرک در بیماران کودک و نوجوان نسبت به افراد بزرگسال رضایت بخش تر بوده عوارض پس از درمان کمتری را نیز داشته است.
دلیل این امر، رشد ناکامل استخوان های فک و امکان تغییر اندازه در قسمت های مختلف فک بالا و پایین به واسطه اعمال فشار و شکل گیری بهتر توسط دستگاه ها و تجهیزات مورد استفاده در در این روش است. با این حال هیچ گونه محدودیت قطعی در درمان ارتودنسی بزرگسالان وجود ندارد و این روش در هر سنی قابل اجراست، تنها ممکن است طول دوره درمان در بزرگسالان بیشتر باشد.
قیمت ارتودنسی متحرک
موارد متعددی در هزینه نهایی ارتودنسی متحرک موثر است که از جمله این موارد می توان به تخصص دندانپزشک،سن بیمار،نوع روش درمان،میزان ناهنجاری دندان و فک اشاره کرد.
در صورتی که دندانپزشک درمان ارتودنسی متحرک را برای بیمار تشخیص دهد هزینه کمتری نسبت به ارتودنسی ثابت خواهد داشت.
به طور کلی هزینه ارتودنسی ثابت برای هر فک در سال 1402 از حدود 13 میلیون تومان و هزینه ارتودنسی متحرک برای هر فک از حدود 11 میلیون تومان شروع می شود.
مزایای ارتودنسی متحرک
- قابل کاربرد برای فک بالا یا پایین به صورت جداگانه یا با هم
- امکان خارج کردن پلاک از دهان هنگام غذا خوردن و مسواک زدن
- آسیب کمتر به دهان و کاهش بیماری های لثه
- انکوریج بهتر به دلیل پوشش سقف دهان
- تنظیم راحت پلاک
- انتخاب مناسب برای ناهنجاری های جزیی
معایب ارتودنسی متحرک
- عدم حصول نتیجه مطلوب در صورت همکاری نکردن بیمار
- عدم قابلیت اصلاح ناهنجاری ها و چرخش های چند گانه
- راحت و قابل تحمل نبودن در صورت استفاده از دستگاه های بی کیفیت
- بروز مشکلات گفتاری و تلفظی
نکات قابل توجه در ارتودنسی متحرک
برای کسب نتیجه مطلوب و سرعت روند درمان نکاتی وجو دارد که توجه به آن ها در طول دوره درمان و پس از پایان دوره الزامی است:
- یادگرفتن روش قرار دادن و خارج کردن دستگاه اتودنسی متحرک
- اجتناب از قرار دادن دستگاه ارتودنسی در محیط های مرطوب، آلوده و گرم
- عدم استعمال دخانیات
- اجتناب از گاز زدن و جویدن مواد غذایی سفت و اشیا
- خارج کردن دستگاه از دهان هنگام صرف مواد غذایی، به ویژه غذاهای داغ، جامد، سفت و رنگی
- شستشوی دستگاه ارتودنسی متحرک با استفاده از محلول مخصوص به منظور حفظ بهداشت دهان و دندان و دستگاه ارتودنسی، پیشگیری از پوسیدگی دندان ها و سدهای دندانی
- خارج کردن دستگاه از دهان هنگام ورزش و فعالیت های بدنی سنگین
- پیگیری پیوسته جلسات درمان