دندان سوم آسیا که همان دندان شماره هشت در هر طرف فک می باشد را دندان عقل می گویند. هر فرد 4 دندان عقل دارد که در سنین 17 تا 27 سالگی رشد می کنند. برخی افراد بطور کلی دندان عقل ندارند.
دندان عقل می تواند بصورت کامل، نهفته یا نیمه نهفته رشد نماید. در اکثر موارد دندان عقل با زاویه ای افتی یا مایل نسبت به دندان مجاور رشد می کند.
افراد مختلف معمولا هنگام رویش این دندان ها درد شدیدی را تحمل می کنند که این درد گاهی به سر و گوش هم سرایت می کند.
در صورتی که دندان عقل فضای کافی برای رشد نداشته باشد بصورت نهفته یا نیمه نهفته در فک باقی می ماند که باقی ماندن طولانی مدت این دندان در حالت نهفته یا نیمه نهفته می تواند به ریشه دندان های مجاورآسیب جدی وارد کند و باعث ایجاد کیست و تومور در فک نیز بشود.
به همین دلیل اکثر دندانپزشکان کشیدن دندان عقل را به عنوان اقدامی پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز عواقب ذکر شده توصیه می کنند حتی اگر در حال حاضر مشکلی برای فرد ایجاد نکرده باشد.
علت رویش دندان عقل
شاید این سوال برای برخی پیش آید که با وجود همه مشکلاتی که دندان عقل ممکن است برای فرد ایجاد کند چرا این دندان در دهان رشد می کند؟!
برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است بدانید که بر خلاف دندان های دیگر که از پیش یا بدو تولد شروع به رشد می کنند، دندان عقل از هفت سالگی رشد خود را آغاز می کند. به همین دلیل این دندان می تواند جایگزینی برای دندان آسیای از دست رفته باشد.
در گذشته که رژیم غذایی انسان ها عموما سخت بود و باعث ساییدگی دندان می شد جایگزینی دندان عقل بجای دندان آسیای ساییده شده و از بین رفته بسیار مفید بود.
اما امروزه که رژیم غذایی نرمتر شده و به دلیل مراقبت هایی که از دندان ها می شود ساییدگی، خراب شدن و از دست رفتن دندان کمتر اتفاق می افتد، دندان عقل فضای کافی برای رشد ندارد و دردسر ساز می شود.
علاوه بر این شواهد نشان می دهد استخوان فک انسان های امروزی نسبت به انسان های اولیه کوچک تر شده است و فضای خالی برای رشد دندان انتهایی وجود ندارد.
ضرورت کشیدن دندان عقل
دلایل زیر می تواند توجیه کننده جراحی و کشیدن دندان عقل باشد:
1 – پیشگیری و درمان پری کرمنیت :
پری کرمنیت به التهاب بافت نرم پوشاننده تاج دندان نیمه نهفته گفته می شود که معمولا همراه با درد است و به تدریج پیشرفت کرده و منجر به عفونت شدید در فضای چانه و گردن می شود.
یکی از دلایل این التهاب دندان عقل فک بالا است که مرتبا به بافت پوشاننده نرم دندان عقل پایین ضربه وارد کرده و این بافت به تدریج تخریب و متورم می شود. در این حالت با کشیدن دندان عقل فک بالا بهبودی حاصل خواهد شد.
2 – پیشگیری از پوسیدگی :
تماس تاج دندان عقل نهفته و نیمه نهفته با دندان مجاور منجر به پوسیدگی دندان شماره 7 می شود. تنها راه پیشگیری از این پوسیدگی کشیدن دندان عقل است.
3 – پیشگیری از ایجاد کیست و تومورهای دندان و فک :
بافت اطراف دندان نهفته بسیار مستعد بروز سلول های سرطانی و کیستی می باشد. این تومورها در صورت ایجاد نیازمند درمان های پیشرفته و وسیع می باشند.
4 – درد :
دندان عقل نهفته عمل ایجاد دردهای مبهم در ناحیه فک و صورت می شود. در صورتی که دلیل دیگری برای منشا درد یافت نشود باید دندان عقل خارج شود.
5 – آمادگی برای ارتودنسی :
قبل از انجام ارتودنسی جهت تسهیل و ثبات درمان معمولا خارج کردن دندان عقل ضروری است.
6 – آمادگی برای جراحی اصلاحی فک:
معمولا 6 ماه قبل از جراحی اصلاح موقعیت فک دندان عقل نهفته خارج می شود.
7 – پیشگیری از بیماری های پریونتال (بافت نگهدارنده دندان) :
دندان عقل نهفته و نیمه نهفته، در تشکیل دندان آسیای دوم یک شکاف لثه ای عمیق در خلف دندان 7 ایجاد می شود که منجر به نفوذ میکروب و تخریب بافت نگهدارنده دندان 7 می شود. در نهایت به دلیل عدم دسترسی به این ناحیه دندان 7 از بین خواهد رفت.
خارج کردن به موقع دندان عقل نهفته یا نیمه نهفته از بیماری های لثه و استخوان در اطراف دندان 7 پیشگیری می کند.
8 – پیشگیری از شکستگی فک :
دندان عقل نهفته پایین استخوان زاویه فک را ضعیف کرده و با برخورد یک ضربه متوسط این استخوان دچار شکستگی می شود. با خروج به موقع دندان عقل نهفته پایین این حفره استخوانی شده و استحکام فک را به دنبال دارد.
9 – پیشگیری از تداخل با پروتز :
با از دست رفتن دندان ها استخوان فک تحلیل رفته و دندان نهفته سطحی می شود. سطحی شدن دندان باعث زخمی شدن بافت نرم دهان و التهاب می شود.
مراحل جراحی دندان عقل
هنگامی که شخصی برای معاینه و خارج کردن دندان عقل به دندانپزشک مراجعه می کند معمولا مراحل زیر را برای جراحی طی می کند:
1 – معاینه، ارزیابی شرایط و مشاوره:
در مراجعه اول دندنپزشک به منظور بررسی وضعیت دندان عقل و نواحی اطراف آن قبل از هر کاری از دندان عکس رادیوگرافی تهیه می کند. به این ترتیب نوع کشیدن دندان و ضرورت انجام جراحی را تعیین کرده و در این رابطه با بیمار صحبت کرده و به او مشاوره لازم را می دهد.
2 – بی حسی:
اولین اقدام برای خارج کردن دندان عقل بی حسی محل دندان است تا بیمار دردی را احساس نکند و اذیت نشود. بنا به شرایط بیمار و سختی خارج کردن دندان، دندانپزشک بی حسی موضعی، بیهوشی آرامبخش یا بیهوشی عمومی را تشخیص داده و انجام می دهد.
3 – کشیدن دندان عقل :
در بسیاری از موارد خارج کردن دندان عقل نیازی به جراحی ندارد و کشیدن دندان عقل مانند کشیدن سایر دندان ها انجام می شود. کشیدن دندان عقل فک بالا نسبت به فک پایین راحت تر است. اما جزییات دقیق کار بنا به شرایط کلی فرد و وضعیت دندان افراد مختلف، متفاوت است.
4 – جراحی دندان عقل :
در صورتی که دندان نیمه نهفته یا بطور کامل نهفته باشد، یا در شرایط خاص وضعیت قرار گرفتن دندان ممکن است دندانپزشک بهتر بودن روش جراحی را تشخیص دهد.
در این حالت بعد از بی حسی، دندانپزشک برشی در بافت لثه ایجاد می کند تا دندان و استخوان بطور کامل در معرض دید باشد. سپس تمام بافت استخوانی قرار گرفته روی دندان را بر می دارد.
در مرحله بعد دندان را شل و لق کرده، از بافت پیوندی حفره دندان جدا می کند و در صورت لزوم دندان را به چند بخش کوچکتر تقسیم می کند. آنگاه دندان شل و لق شده را از دهان خارج می کند. محل دندان خارج شده باید از هرگونه باقی مانده دندان یا استخوان تمیز شود. در نهایت دندانپزشک برای تسریع التیام و جوش خوردن لثه برش خورده و فضای باز محل دندان خارج شده، موضع را بخیه زده و پانسمان می کند.
پس از طی این مراحل و بخیه و پانسمان شدن محل دندان بیمار می تواند به خانه برود و استراحت کند.
هزینه جراحی دندان عقل
از جمله عواملی که در هزینه نهایی جراحی دندان عقل تاثیرگذار هستند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-نوع بی حسی: با توجه به این که روش بی حسی برای هر بیمار متفاوت می باشد و شامل روش های بی حسی موضعی، بیهوشی آرامبخش یا بیهوشی عمومی می باشد بنابراین هزینه نهایی جراحی دندان عقل نیز متفاوت خواهد بود.
2-جراحی دندان عقل با لیزر یا بدون لیزر: جراحی دندان عقل به دو روش با لیزر و بدون لیزر انجام می شود. در روش جراحی با لیزر نیازی به بخیه زدن نیست و با استفاده از لیزر محل جراحی جوش می خورد. لثه بیمار خونریزی ندارد و درد بیمار کمتر خواهد داشت. بنابراین هزینه جراحی دندان عقل با لیزر بیشتر است.
3-تخصص و مهارت دندانپزشک: بدیهی است در صورتی که جراحی توسط متخصص انجام شود هزینه بیشتری خواهد داشت.
در صورت عدم مراجعه به متخصص و بی دقتی دندانپزشک در جراحی، احتمال ایجاد حفره در دهان و سینوس و ترک خوردگی دندان های کناری وجود دارد.
با توجه به موارد فوق در صورتی که دندان عقل نهفته باشد و به جراحی نیاز داشته باشد هزینه آن از 2 میلیون تومان تا 3.900.000 تومان متغیر می باشد.
در صورتی که دندان عقل به طور کامل رشد کرده و نهفته نباشد هزینه کشیدن آن حدود 800 هزار تومان تا 1.500.000 تومان است.
سن مناسب برای خارج کردن دندان عقل
بهترین سن برای کشیدن دندان عقل سنین کمتر از 35 سالگی است. با افزایش سن استخوان معمولا کلسیفیه شده و انعطاف پذیری خود را به شدت از دست می دهد در نتیجه برای خارج کردن دندان عقل نهفته استخوان خم کمتری نشان می دهد و استخوان بیشتری از طریق جابجایی برداشته می شود.
به این ترتیب خارج کردن دندان درد و رنج بیشتری دارد و دیرتر التیام می یابد. علاوه بر این در سنین بالا امکان فک جوش شدن و شکستگی استخوان در حین جراحی نیز افزایش می یابد.
مشکلاتی ناشی از باقی ماندن دندان عقل نهفته
خارج نکردن دندان عقل نهفته می تواند عوارض و مشکلاتی برای افراد از پی داشته باشد. از جمله:
- ورم و درد لثه : دندان عقل نهفته و تیمه نهفته محل تجمع باکتری ها است که عفونت لثه را در پی دارد. این عفونت سبب درد، تورم، محدودیت حرکت فک و بدبو شدن نفس و دهان می شود.
- پوسیدگی دندان : دندان عقل به راحتی قابل دسترس نبوده و به خوبی مسواک نمی خورد و تمیز نمی شود. تجمع ذرات غذا و پلاک اطراف این دندان سبب پوسیدگی دندان عقل و دندان های کناری خواهد شد.
- تشکیل کیست : تشکیل کیست و تومور اطراف دندان عقل نهفته مشکل شایعی است که موجب آسیب به استخوان فک و دندان های مجاور شده و درمان پیچیده ای دارد.
- به هم فشردگی دندان ها : دندان عقل در تلاش برای رشد و خارج شدن از لثه است و غالبا به دلیل نبود فضای کافی به دندان های کنار فشار وارد کرده و آن ها را کج و به هم فشرده می کند. به این ترتیب دندان عقل موجب نامرتبی و بهم ریختگی دندان ها یا مال اکلوژن می شود.
عوارض جراحی و کشیدن دندان عقل
کشیدن و جراحی دندان عقل معمولا عوارض بلند مدتی ندارد. علائمی مانند ورم صورت، درد، خشکی و گرفتگی فک و خونریزی اندک تا حدود 2 هفته طبیعی است و به تدریج بهبود می یابد.
البته عوارض نادری نیز ممکن است در برخی افراد بروز کند که این افراد باید سریعا به دندانپزشک مراجعه نمایند:
- احساس بو و مزه نامطبوع در دهان
- بروز حفره خشک یا درای ساکت همراه با درد شدید
- عفونت در اثر نفوذ باکتری و ذرات غذا
- آسیب دیدن فک و دندان های دیگر در طول جراحی
- درد شدید و غیر معمول
- بی حسی لب پایین یا زبان به دلیل آسیب دیدن عصب دندان، استخوان فک یا سینوس ها
- بیرون زدن استخوان در هنگام کنده شدن لخته خون حفره دندان بعد از جراحی
مراقبت های بعد از جراحی دندان عقل
انجام مراقبت های ویژه بعد از جراحی می تواند به بهبود هرچه سریعتر محل جراحی یا کشیدن دندان عقل کمک کرده و از بروز عوارض احتمالی جلوگیری نماید.
مراقبت های 24 ساعت اول:
- فشردن گاز استریل روی زخم تا یک ساعت
- اجتناب از باز و بسته کردن دهان و تعویض گاز
- فرو بردن آب دهان بطور معمول
- پرهیز از صحبت کردن حداقل به مدت سه الی چهار ساعت
- قرار دادن کمپرس سرد بعد از جراحی تا چند ساعت
- طبیعی بودن خونریزی خفیف تا 6 ساعت بعد از جراحی
- طبیعی بودن بزاق آغشته به خون تا 24 ساعت
- طبیعی بودن تب تا یک درجه
- استفاده از داروهای مسکن بعد از از بین رفتن اثر بی حسی برای کاهش درد
- حذف نکردن وعده غذایی و تامین مواد مغذی و انرژی مورد نیاز بدن
- استفاده از غذای سرد و مایع بعد از 12 ساعت
- قرار دادن گاز استریل روی محل زخم و فشردن آن در صورت بروز خونریزی شدید
- عدم شستشوی دهان تا 24 ساعت
- پرهیز از فعالیت ورزشی شدید تا 24 ساعت
مراقبت های بعد از 24 ساعت
- پرهیز از استعمال سیگار حداقل تا 5 روز
- شروع رژیم غذایی معمول از روز دوم بعد از جراحی
- پرهیز از جویدن غذا در ناحیه جراحی شده
- طبیعی بودن تورم و کبودی خفیف و محدودیت در باز کردن دهان
- طبیعی بودن غشای سفید در محل زخم مخاط اطراف آن
- شستشوی دهان حداقل روزی 6 بار بعد از صرف غذا یا سرم فیزیولوژی یا محلول آب و نمک رقیق
- اجتناب از دستکاری محل زخم و بخیه و کنار زدن لب و گونه
- مسواک زدن بعد از 24 ساعت از عمل جراحی
- عدم تحریک محل زخم با مسواک
- استفاده از دهانشویه و ضدعفونی کننده های تجویز شده توسط دندانپزشک
- مراجعه مرتب به دندانپزشک
- مصرف غذاهای نرم و ولرم در روزهای اول
همانطور که گفت شد تجربه برخی علائم بصورت خفیف طبیعی بوده و خودبه خود برطرف می شود اما در صورت مشاهده علائم زیر فرد باید هر چه سریعتر به دندانپزشک مراجعه نماید:
- خونریزی شدید
- تب بیش از یک درجه
- درد شدید و مقاوم
- تورم شدید
- طعم و بوی بد دهان
- مشکل در بلع و تنفس
- چرک و خون در بینی
- بی حسی مداوم